Δεκατρία χρόνια πρωθυπουργίας χρειάστηκαν για να αποκαταστηθούν οι σχέσεις του Ανδρέα Παπανδρέου με τις ΗΠΑ και να εισέλθει πανηγυρικά στον Λευκό Οίκο, στο πλάι του Αμερικανού προέδρου Μπιλ Κλίντον ως επίσημος προσκεκλημένος του. Για περισσότερο από τρεις δεκαετίες, ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ πρέσβευε για τους Αμερικανούς προέδρους, και κυρίως για τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, τον απόλυτο εχθρό στη νοτιανατολική άκρη της Ευρώπης, έναν «ενοχλητικό ψύλλο» που με τις θέσεις, τη ρητορική αλλά κυρίως με την απρόβλεπτη πολιτική του μπορούσε να προκαλέσει τριγμούς στον ευαίσθητο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Πράκτορες και διπλωμάτες προσέδιδαν στον Έλληνα ηγέτη χαρακτηρισμούς και επιθετικούς προσδιορισμούς, που κάθε άλλα παρά τον κολάκευαν.
Ο Παπανδρέου ήταν «νευρωτικός» για τον πρώην φίλο του Αμερικανό διπλωμάτη Τζον Όουενς, «υπερβολικός φιλόδοξος» για τον Σούλτσμπεργκερ, «άγρια αντιαμερικανός» για τον Κίσινγκερ, «πολύ επικίνδυνος» για τον σάχη της Περσίας, «χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς και συναισθηματικά ασταθής» για τον επιτετραμμένο της αμερικανικής πρεσβείας Άνσουετς. Επί σειρά ετών και διαδοχικά, ο κάθε Αμερικανός αξιωματούχος που περνούσε από την Αθήνα πρόσθετε ένα λιθαράκι στο οικοδόμημα της δαιμονοποίησης το Ανδρέα με απόρρητες εκθέσεις και αναφορές προς τους ανωτέρους του. Πρόθυμοι σύμμαχοι σε αυτή τη διαδικασία και Έλληνες πολιτικοί αντίπαλοι του Παπανδρέου, νοσταλγοί της χούντας, αυλοκόλακες της υπερδύναμης. Αυτά και πολλά ακόμα σχετικά με τη σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία αποκαλύπτουν στο νέο βιβλίο τους ο καθηγητής Μάριος Ευρυβιάδης και ο δημοσιογράφος Μιχάλης Ιγνατίου με τίτλο CIA: Ο Απόρρητος Φάκελος του Ανδρέα.
Το βιβλίο είναι μια ενδελεχής ιστορική μελέτη της περιόδου 1965-1995, εστιασμένη στο πως έβλεπαν τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ οι ηγεσίες και οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ, βασισμένη σε ιστορικά ντοκουμέντα. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται τα ενημερωτικά τηλεγραφήματα Αμερικανών αξιωματούχων προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, απόρρητες εκθέσεις της CIA, δημόσιες ομιλίες αλλά και παρασκηνιακές μεθοδεύσεις όπως και οι προσωπικές μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν από κοντά πρόσωπα και γεγονότα της περιόδου.
Μια δύσκολη συγγραφή για πολλούς, με δεδομένη την ιστορική απόσταση από τα αφηγεθέντα και με πληθώρα υλικού, όχι όμως για τους δυο συγγραφείς. «Τόσο εγώ όσο κι ο Μιχάλης έχουμε πλούσιο αρχειακό υλικό, επομένως δεν δυσκολευτήκαμε στη συλλογή των στοιχείων. Υπάρχει μια βαθιά γνώση 40 ετών από τη μεριά μου κι άλλων 30 χρόνων από την πλευρά του Μιχάλη Ιγνατίου», λέει στα «Επίκαιρα» ο ένας εκ των συγγραφέων Μάριος Ευρυβιάδης.
Με αφορμή και τις πρόσφατες αποκαλύψεις απόρρητων εγγράφων των ΗΠΑ από το WikiLeaks, ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Παντείου κάνει μια σημαντική επισήμανση: «Η Αμερική ήταν και παραμένει το πιο προσβάσιμο κράτος παγκοσμίως σε ό,τι αφορά στο αρχειακό υλικό και στην έρευνα ιστορικών αρχείων. Ο κόσμος, οι απλοί πολίτες αλλά και οι ερευνητές, ας είναι και ξένοι, έχουν το δικαίωμα πρόσβασης στα έσωθεν. Κι αυτό σε πλήρη αντίθεση με την Ευρώπη, που η κατάσταση που επικρατεί σχετικά με την προσβασιμότητα σε ιστορικά ντοκουμέντα κι επίσημα έγγραφα παραπέμπει στην μεσαιωνική Ιταλία και στην Αυλή του Καίσαρα Βοργία! Η προπαγάνδα που θέλει την Αμερική να «κρύβει» ιστορικά ντοκουμέντα είναι μύθος!» λέει χαρακτηριστικά ο καθηγητής.
Ο αντιαμερικανισμός του Ανδρέα και ο «αντιπαπανδρεϊσμός» των ΗΠΑ
«Γιατί οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες στοχοποίησαν τον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ» είναι ο υπότιτλος του βιβλίου και παράλληλα το πρώτο ερώτημα των «Επίκαιρων» προς τον έναν εκ των συγγραφέων. «Πρώτα απ’ όλα, έπρεπε να βρούμε από πού ξεκίνησε αυτή η στοχοποίηση», απαντά ο κ. Ευρυβιάδης. «Καταλήξαμε στη σκιαγράφηση του ψυχολογικού φακέλου του Ανδρέα Παπανδρέου από τις μυστικές υπηρεσίες. Εντοπίσαμε, μάλιστα, τον άνθρωπο που ευθύνεται γι’ αυτό, τον Τζον Π. Όουενς, ένα διπλωμάτη και γείτονα του Ανδρέα στο Καστρί, που υπηρέτησε στην Αθήνα τη δεκαετία του ’60.
Η άποψή του ήταν ότι ο Ανδρέας ήταν ψυχοπαθής! Από εκεί ξεκίνησαν όλα, δηλαδή από τις εκθέσεις του Όουενς, εκεί προσέτρεχαν οι Αμερικανοί κάθε φορά που ήθελαν να δουν κάτι για τον Ανδρέα. Έτσι ξεκίνησε ο απόρρητος «Φάκελος Παπανδρέου», ο οποίος συχνά πυκνά τροφοδοτείτο με νέα στοιχεία». Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, το «Φάκελο Παπανδρέου» δεν τον έφτιαξαν μόνοι τους οι Αμερικανοί, αλλά συνέβαλαν και πρόθυμοι να τον κατηγορήσουν Έλληνες. «Αρκετοί Έλληνες τροφοδότησαν το φάκελο του Ανδρέα, δεξιοί και ακροδεξιοί, που δεν ήθελαν να προχωρήσει ο εκδημοκρατισμός της χώρας, καθώς και προκαταλήψεις σε βάρος του από επιχειρηματίες, πρώην ασφαλιστές και πολιτικούς αντιπάλους». Στη μεταπολεμική και μετεμφυλιακή Ελλάδα υπήρχε παγιωμένη πολιτική κατάσταση ενώ το κομμάτι της διπλωματίας ήταν σταθερά προσανατολισμένο προς τις ΗΠΑ.
Οι Αμερικανοί, που επιδίωκαν τη διατήρηση αυτού του status με κάθε κόστος, ένιωθαν ασφαλείς με τις δεξιές ελληνικές κυβερνήσεις και διέβλεπαν κινδύνους από την αλλαγή διακυβέρνησης στη χώρα. Το βιβλίο αποσαφηνίζει αρκετά σημεία από την ταραγμένη περίοδο ’64-’65, που οδήγησαν στο πραξικόπημα το ’67, αλλά και περιγράφει με λεπτομέρειες την ελληνική πολιτική σκηνή λίγους μήνες πριν τις εκλογές του ’81. Κοινή συνισταμένη στις αμερικανικές προσπάθειες της 15ετίας να μην ανέβει στην εξουσίας ο Ανδρέας Παπανδρέου. Η απάντηση στο ερώτημα για ποιο λόγο στοχοποιήθηκε ο Ανδρέας είναι και το βασικό αντικείμενο του βιβλίου: «Αν και δεν ήταν ακριβώς φόβος, υπήρχε ανησυχία για μια κυβέρνηση Παπανδρέου, το πώς θα επηρέαζε τις ΗΠΑ και το τι θα μπορούσε να συμβεί αν η Ελλάδα αποχωρούσε από το ΝΑΤΟ», λέει ο κ. Ευρυβιάδης.
«Υπήρχε μεγάλη προκατάληψη κατά του Ανδρέα, θα λέγαμε μια «θεσμική προκατάληψη», που δεν επέτρεπε στις φωνές που διαφοροποιούνταν, όπως του πρέσβη Στερνς, να κάνουν κάποια ανοίγματα αφού έπεφταν στον τοίχο της CIA και το «Φάκελο Παπανδρέου». Ακόμη και ο Ελληνοκαναδός φίλος του Παπανδρέου και πολιτικός παράγοντας Τσιγάντες, που πήγε στον ίδιο τον Κένεντι για να του θέσει το θέμα, έπεσε πάνω στον τοίχο του φακέλου του Παπανδρέου».
Στο αμερικανικό μικροσκόπιο η Ελλάδα
Στο βιβλίο CIA - Ο Απόρρητος Φάκελος του Ανδρέα αποκαλύπτονται δεκάδες εκθέσεις, αναφορές και τηλεγραφήματα επικαιρότητας ανάμεσα στην εδώ πρεσβεία και στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ παραμονές των εκλογών του ‘ 81. Η αγωνία για την επικείμενη άνοδο του Ανδρέα Παπανδρέου και του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία μεγάλωνε καθημερινά στα υψηλά κυβερνητικά κλιμάκια των ΗΠΑ. Ένα από τα δεκάδες τηλεγραφήματα που αποκαλύπτουν οι Ευρυβιάδης – Ιγνατίου στο βιβλίο τους έχει ημερομηνία 18 Μαρτίου 1981 και αποστολέα τον Αμερικανό πρέσβη στον Αθήνα Ρ. Μακλόσκι. «Ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ Ανδρέας Παπανδρέου έχει τοποθετήσει καλά τον εαυτό του από το 1977 για να εκμεταλλευτεί τη δυσαρέσκεια των ψηφοφόρων», έγραφε τότε ο πρέσβης στους πολιτικούς προϊσταμένους του. «Διοικητικά, το ΠΑΣΟΚ παραμένει πολύ μπροστά από τη ΝΔ. Επίσης, εμφανίζεται πιο ευθυγραμμισμένο με τη διάθεση των πολιτών στη χώρα.
Ο Παπανδρέου, ίσως και περισσότερο από την ελληνική κυβέρνηση, θέτει την ημερήσια διάταξη και το ρυθμό της πολιτικής συζήτησης. Τους τελευταίους μήνες έχει γενικά υιοθετήσει μια πιο μετριοπαθή θέση, με περιστατικές ρητορικές υπερβολές, που τις χρησιμοποιεί για να ικανοποιήσει την αριστερή πτέρυγα.
Ενώ η αύξηση της δημοτικότητας και της αποδοχής του ΠΑΣΟΚ, που συνόδευσαν την επίσκεψη του Παπανδρέου στην Αγγλία το Νοέμβριο, φαίνεται να μειώνεται, η αίσθηση της «κατάλληλης στιγμής» του Παπανδρέου είναι οξεία και μπορεί να δημιουργεί τη ψευδαίσθηση τουλάχιστον ότι έχει τη δυνατότητα να κινείται σε χρόνο μηδέν. Έχει καταφέρει κάτι το εξαιρετικό στην ελληνική πολιτική σκηνή, διατηρώντας ένα ακμάζον κόμμα με επτά χρόνια στην αντιπολίτευση. Το ΠΑΣΟΚ έχει μεγαλύτερη πίεση ακόμη και από την ΝΔ στις εκλογές του 1981, δεδομένου ότι θα χρειαστεί εντυπωσιακή απόδοση για να διατηρήσει το momentum.
Τα κλιμάκια τόσο του Παπανδρέου όσο και του ΠΑΣΟΚ προφανώς πιστεύουν ότι το 1981 τους δίνει την ευκαιρία να νικήσουν». Ο αναγνώστης του βιβλίου διαπιστώνει σε κάθε σελίδα του το μεγάλο ενδιαφέρον των ΗΠΑ για την Ελλάδα και τη γνώση πολλών λεπτομερειών που αφορούσαν στην πολιτική καθημερινότητα της χώρας. Στο βιβλίο συμπεριλαμβάνεται κι ένα πολύ σημαντικό έγγραφο που συνέγραψαν 16 αμερικανικές υπηρεσίες με συντονισμό της CIA, σχετικά με το πολιτικό γίγνεσθαι της χώρας, με τίτλο «National Intelligence Estimate (Εκτίμηση). «Είναι το κλειδί του βιβλίου», τονίζει ο κ. Ευρυβιάδης. « Σε αυτό συνοψίζεται η πολιτική κατάσταση στη χώρα, παραμονές των εκλογών του ’81, και προβλέπει τα ενδεχόμενα σενάρια, ποιος θα κερδίσει τις εκλογές, πως θα κυβερνήσει, τι στάση θα έχει απέναντι στις ΗΠΑ. Όλες οι πληροφορίες συγκεντρώθηκαν και εκδόθηκε η Εκτίμηση. Ένα μεγάλο μέρος της Εκτίμησης αφορούσε στις εκθέσεις που βασίζονταν στο ψυχολογικό προφίλ του Ανδρέα, όπως το συνέταξαν οι Αμερικανοί που δραστηριοποιούνταν στην Αθήνα. Ότι, δηλαδή, έχει αίσθημα καταδίωξης, είναι παρανοϊκός, είναι αντιαμερικανός, αυταρχικός κλπ. Στην Εκτίμηση γράφεται για το πως θα συμπεριφερθούν οι ΗΠΑ απέναντι στον Παπανδρέου, λαμβάνοντας υπόψη το πώς θα κυβερνήσει. Αν θα είναι, δηλαδή, μια ακραία κυβέρνηση Παπανδρέου ή αν θα είναι μετριοπαθής όταν εκλεγεί.
Οι Αμερικανοί κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι ο Καραμανλής – από τη θέση του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας- θα ήταν ουσιαστικά η τροχοπέδη του Παπανδρέου, αυτός που θα τον συγκρατούσε στη διακυβέρνησή του. Βέβαια, τα σενάρια θέλουν κι άλλες υποθετικές εκδοχές, όπως μια ενδεχόμενη απαγωγή ή δολοφονία ή ακόμα και την πιθανότητα εκδήλωσης πραξικοπήματος σε περίπτωση που ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν μπορεί να ελέγξει τον Παπανδρέου και αυτός συνεχίσει την αυτοκαταστροφική πορεία του, κατά τον Όουενς. Η Εκτίμηση είναι ένα καλογραμμένο μεστό πολιτικό κείμενο, αν αφαιρεθούν κάποιες κορόνες, που αφορά στην ελληνική σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα».
Η γεωστρατηγική σημασία της Ελλάδας και ο ρόλος των πολιτικών
Καθ’ όλη την ανάγνωση του βιβλίου είναι διάχυτη η αίσθηση ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιμετώπιζαν την Ελλάδα ως κράτος –κλειδί για τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, γεγονός που βοηθούσε τους Έλληνες πολιτικούς να ελιχθούν και να διαπραγματευτούν προς όφελος της χώρας. Τριάντα χρόνια μετά, η στρατηγική σημασία της Ελλάδας έχει υποχωρήσει. Ο κ. Ευρυβιάδης εντοπίζει τις διαφορές του χθες με το σήμερα στο διπλωματικό πεδίο. «Τότε οι ΗΠΑ έβλεπαν την Ελλάδα ως «επιχειρησιακή πλατφόρμα», ως βάση κινήσεων του 6ου στόλου.
Η Σούδα τότε ήταν πολύ σημαντική.
Ήταν και ανάχωμα του κομουνισμού αλλά και πλατφόρμα για τις αμερικανικές δραστηριότητες, επεμβατικές ή μη, στον ευαίσθητο χώρο της Μέσης Ανατολής. Εκεί ακριβώς φοβούνταν τον ρόλο του Ανδρέα, μήπως η έλευσή του στην ηγεσία της Ελλάδας τη βγάλει από το ΝΑΤΟ ή την «ουδετεροποιήσει». Ωστόσο, δεσπόζουσα θέση είχε και έχει η Τουρκία, αν και για τις ΗΠΑ η μια χώρα συμπληρώνει την άλλη, τις θέλουν και τις δυο πιστούς συμμάχους». Ο καθηγητής των Διεθνών Σχέσεων παρατηρεί τη διπλωματική ικανότητα των σημερινών πολιτικών μας. « Οι πολιτικοί ταγοί φοβούνται ή αδυνατούν να κατανοήσουν το ρόλο της χώρας. Σήμερα οι Έλληνες είναι «παθητικοί παίκτες» στα δρώμενα της γεωπολικής, ενώ οι Τούρκοι ενεργητικοί, με αποτέλεσμα να εισπράττουν μεγαλύτερα οφέλη από τη Δύση γενικά απ’ ότι η Ελλάδα.
Εμείς δεν έχουμε μια πολιτική ηγεσία που να σκέφτεται αυτόνομα και να μπορεί να αξιολογηθεί με βάση το δικό της εθνικό συμφέρον ποιος είναι ο ρόλος της προς κέρδος της ίδιας. Προσπαθούμε να κρατήσουμε μια στάση που να μην είναι ενοχλητική. Μπορεί να φαίνεται συνετή στάση, δεν σου φέρνει όμως τα στρατηγικά κέρδη που μπορεί να κερδίσεις διεκδικώντας».
